Ton, we beginnen meteen. De wereld van AI staat immers ook niet stil. Dus: wie ben je en wat doe je op professioneel vlak?
Kort gezegd is mijn basisfunctie aan Tilburg University die van hoogleraar arbeidsmarkt. Mijn werkveld? De hele wereld van werken, niet werken en alles wat daarmee samenhangt. Ik ben van origine socioloog, maar ben een multidisciplinair mens dat werkelijk alles interessant vindt. Zo komt het dat ik ook veel met technologie bezig ben. Ik doe daarnaast veel in de media. Niet om beroemd te worden, maar vooral om informatie te duiden voor alle lagen van de bevolking. Ik probeer er zo voor te zorgen dat de boodschap bijvoorbeeld niet alleen is: de inflatie is gestegen. Maar ook: dit kunnen we eraan doen. Vanuit dat oogpunt schrijf ik regelmatig expertbijdragen voor een aantal kranten. Vanuit mijn brede interesse en mijn creativiteit pak ik overigens ook allerlei andere zaken op. Ik bárst van de ideeën. Zo maakte ik een paar jaar geleden een carnavalsclip. En heel recent schreef ik het kinderboek ‘Roosbot’, over een meisje in de wereld van AI. Nee, ik zit niet in een ivoren toren. Én dit soort dingen kan ik doen, omdat ik een netwerk van mensen om mij heen heb die niet alleen uit eigenbelang werken. Heerlijk is dat!
De drijvende krachten die de arbeidsmarkt en het werk van mensen bepalen; het is één van jouw expertisegebieden. Niet het makkelijkste onderwerp om je over te buigen, of wel?
Het is vooral iets wat steeds aan verandering onderhevig is. En in rap tempo. Dat maakt het allemaal erg onvoorspelbaar en onzeker. Je zag het alleen al in de afgelopen jaren: in 2020 stortte de arbeidsmarkt door toedoen van de coronacrisis enorm in, daarna trok het heel snel weer aan en inmiddels staan we door geopolitieke problemen en oorlog mogelijk weer op de rand van een recessie. En dan is er óók nog de veranderlijkheid door technologie. Technologische ontwikkelingen bepalen mede hoe de arbeidsmarkt eruitziet en wat er wordt gezocht. Geen makkelijk onderwerp dus, nee. Maar wel voor iedereen ontzettend van belang. Toen ik ging studeren dacht ik dat ik criminoloog zou worden. Maar na mijn studie werd het uiteindelijk toch een baan op het gebied van ontslagrecht aan de Universiteit van Amsterdam.
Hoe vertel je leken over wat je precies doet? Familie en vrienden tijdens een borrel bijvoorbeeld?
Ik zeg niet dat ik professor ben. Rangen en standen vind ik namelijk niet zo boeiend. Wij doen ook maar gewoon werk waar we goed in zijn. En dus vertel ik altijd dat ik op de universiteit werk en me buig over arbeid en technologie. Dat ik onderzoek doe en onderwijs. Dan ontstaat er eigenlijk altijd wel een mooi gesprek. Maar op een feestje zal ik het uiteindelijk vooral over innovaties binnen mijn vakgebied hebben. Dat is het leukst om over te spreken!
Waar is jouw fascinatie voor dit onderwerp begonnen?
Tijdens mijn studie was ik er nog niet zo mee bezig. Maar ik denk dat ik er uiteindelijk door gegrepen werd omdat het onderwerp zo prominent in ieders leven aanwezig is. Ook in mijn leven. Mijn arbeidsethos heb ik van huis uit meegekregen. Mijn vader stopte pas op zijn 73e met werken, nadat hij het eerst 3 keer zonder succes geprobeerd had. Maar ik interesseer me juist ook heel erg in de problemen van mensen om op de arbeidsmarkt te komen. En in de veranderingen tussen dynamiek en sociale cohesie.
Op welke manier ben jij aan TAISIG verbonden?
Je kunt op veel verschillende manieren naar het onderwerp ‘Artificial Intelligence’ kijken. Vanuit de harde, feitelijke kant. Maar ook vanuit de menswetenschappen. Met mijn sociologische inslag probeer ik dan ook bij te dragen aan een bredere Tilburgse kijk op het onderwerp. En aan een stukje onderscheidend perspectief. Daar buig ik me ook tijdens TAISIG Talks over. En ik vertel erover, zo nu en dan.
Sinds wanneer is dat het geval?
Al sinds het eerste uur ben ik van de partij. Want de TAISIG-programma’s raken erg aan de dingen die ik doe en waar ik over nadenk. Het was eigenlijk een soort naburig initiatief waar ik bij betrokken raakte. Er is sindsdien veel contact met Emile Aarts en de anderen. Ik ben een van de schakels in het geheel geworden.
Wat hoop je met jouw inzet te bereiken?
Kunstmatige intelligentie gaat eigenlijk niet over de technologie. Het gaat over onszelf. De technologie handelt in onze geest. Eng? Dat is dan onze eigen schuld. Want wij zijn degenen die het sturen; de technologie an sich is neutraal. AI kan dus een ‘devil in device’ zijn, maar ook een ‘blessing’. En ik zit heel erg aan die laatste kant. Want we hebben als mensheid allemaal onderwerpen en doelen die we belangrijk vinden, maar over de voortgang daarvan kunnen we niet tevreden zijn. Ik hoop dat we die menselijke waarden met behulp van AI kunnen uploaden naar nieuwe technologieën om de waarden te realiseren waar wij mensen in de uitvoering ervan tekortschieten. Op het gebied van de klimaatcrisis bijvoorbeeld. Of de huidige pandemie, die we misschien wel zelf veroorzaakt hebben. Dit als een manier om de planeet en de samenleving verder te helpen.
Een haalbare kaart op korte termijn? Of vooral nog toekomstmuziek?
Tja… Het is vooral heel urgent en dringend. Want er komt een moment dat de technologie op eigen benen gaat staan. Voor die tijd moeten we haar als ‘ouders’ goed opgevoed hebben. Niet eenvoudig, maar wel belangrijk. Technologie is namelijk een beetje als een hamer: je kunt er iemands hoofd mee inslaan, maar ook een huis mee bouwen. Ik wil dat laatste.
Wat maakt een TAISIG-avond voor jou de moeite waard?
Als het bijdraagt aan inspiratie en nieuwe ideeën. Maar ook als de gesprekken niet alleen filosofisch van aard zijn en echt bijdragen aan handelingsperspectief. Die behoefte merk ik overigens ook vaak bij het publiek: daar zijn veel vragen over de praktische toepasbaarheid van AI. Het dwingt mijzelf en andere sprekers om geen algemene beschouwingen te houden, maar echt een stap verder te gaan.
Bréng je tijdens zo’n TAISIG Talk alleen informatie? Of valt er voor jou ook iets te halen?
Dat laatste. Zeker weten! Iedereen die deelneemt is op een andere manier met het thema bezig. Er komen dan ook áltijd zaken langs die ik ook weer in mijn eigen werk kan gebruiken. Juist omdat dat zo multidisciplinair is.
Wie hoop je met jouw bijdrage aan TAISIG Talks te bereiken?
Ik heb niet de illusie dat we enkel met TAISIG de hele wereld kunnen veranderen. Maar met de talks proberen we wel links te leggen met andere platformen en iedereen aan elkaar te verbinden. Alleen zo kunnen we uiteindelijk immers een beweging in gang zetten. Mijn bijdragen zijn vooral manieren om te informeren en zaken in perspectief te plaatsen. Een klein stukje van de oplossing van het geheel. Want alleen als we weten hoe we zelf werken, kunnen we op een goede manier met kunstmatige intelligentie werken. Als het kaarsje van de aarde uitgaat, hoeven we ook geen TAISIG Talks meer te organiseren…
Wat krijgt de komende tijd jouw onverdeelde aandacht?
Ik ben momenteel erg getroffen en geïnspireerd door de situatie in Oekraïne. Als je ziet dat we na 21 eeuwen nog steeds met zulke grote en bloedige problemen zitten, is het misschien naïef om te denken dat er een oplossing bestaat. Maar ik wil er wel graag verder over doorpraten. Want hoe kunnen we de menselijke intelligentie met kunstmatige intelligentie versterken? Ik ga samen met mijn Tilburgse collega’s verder sleutelen aan de vraag wat de juiste richting is. Daarnaast hoop ik dat aan de hand van mijn Roosbot-boek en de bijbehorende lesbrief discussies in basisschoolklassen worden gevoerd. Kinderen hebben zelf natuurlijk geen idee dat het TAISIG-discussies zijn. Maar dát ze door de jongste generatie gevoerd worden, dat is het belangrijkste.
Meer weten over het vakgebied van Ton Wilthagen? En zien hoe zo’n thema-avond van de Special Interest Group eruit kan zien? Je kijkt de TAISIG Talks hier terug. Zien we je bij de volgende editie?
